Mimo coraz dokładniejszej wiedzy na temat pasożytów, coraz lepszych sposobów ich zwalczania i coraz lepszych warunków sanitarnych, nasi „nieproszeni goście” nadal stanowią duże zagrożenie dla zdrowia, a niekiedy nawet i życia.

Termin „pasożyt” pochodzi z języka greckiego (parasitos) i znaczy tyle co „współbiesiadnik, darmozjad”. Pasożytnictwo jest związkiem antagonistycznym, w którym osobnik jednego gatunku (pasożyt) wykorzystuje osobnika innego gatunku (żywiciela) jak środowisko życia i źródło pokarmu, wyrządzając mu przy tym szkody. Interakcje te z reguły prowadzą do zmniejszenia populacji żywiciela.

Włosogłówka ludzka (Trichuris trichiura) jest kosmopolitycznym nicieniem, występującym na wszystkich kontynentach, najczęściej w krajach o wilgotnym i gorącym klimacie. Szacuje się, że na całym świecie jest nią zarażonych około 800 milionów ludzi, głownie w Ameryce Południowej, Azji i Afryce.

Jeśli chodzi o Polskę to włosogłówka jest najczęściej występującym pasożytem po owsiku. Częstość zakażenia każdego roku waha się od 2, 3 do nawet 25%, a w niektórych wsiach do 90%.

Glista ludzka (łac. Ascaris lumbricoides hominis) – pasożyt ludzki z rodzaju Ascaris bytujący w jelicie cienkim człowieka. Chorobę przez niego wywoływaną, nazywamy glistnicą. Jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorobą pasożytniczych na świecie (ponad 1 mld zarażonych ludzi). Pojawia się najczęściej na kontynencie azjatyckim (ponad 80%) i afrykańskim (34% populacji), ale również i w Polsce (od 1 do 18 %). Pod względem częstości występowania w naszym kraju, glista zajmuje trzecie miejsce po owsiku i włosogłówce.

Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) należy do najbardziej rozpowszechnionych pasożytów na świecie. Jego obecność stwierdzono we wszystkich strefach klimatycznych, przy czym najliczniej występuje w klimacie umiarkowanym. Owsica, choroba, którą wywołuje owsik, w Polsce przydarza się choć raz u 30% dzieci. Na zarażenie owsikami najbardziej podatne są najmłodsze dzieci (3-7 lat), ze względu na niedostatecznie wykształconą dyscyplinę w kwestiach higieny oraz duży kontakt fizyczny z rówieśnikami.

 

Glista psia i kocia (Toxocara canis i Toxocara cati): 

 

Podobnie jak włosogłówka i glista ludzka należą do geohelmintów, którymi może ulec zakażeniu człowiek. Pasożyty te w postaci dojrzałej bytują powszechnie w jelicie psów i kotów, u człowieka występują wyłącznie w postaci larwalnej.

W przypadku zakażenia w/w pasożytami, na początku inwazji pojawiają się objawy zbliżone do zapalenia płuc i powiększenie wątroby. Z płuc mogą one dostawać się do naczyń krwionośnych i następnie do innych narządów np.: gałki ocznej, mięśni, czy mózgu powodując powstawanie ziarniniaków lub w przypadku kilku larw-guzy. Larwy krążąc po organizmie nigdy nie kończą swojego cyklu rozwojowego. Długość ich życia w ludzkim ciele wynosi rok, a w niektórych przypadkach nawet dłużej. 

Wielkouściec jelitowy (Giardia intestinalis): 

 

Kosmopolityczny pierwotniak występujący w ludzkim ciele w postaci cysty lub trofozofitu. W przypadku Polski częstość występowania wynosi: w przypadku dzieci- 25-50%, w przypadku dorosłych- 10%. Choroba wywoływana przez wielkouśćca, czyli giardioza, może przebiegać w różnych postaciach: jelitowej, żołądkowo-jelitowej, czy żółciowo-wątrobowej. U zakażonych ponad to stwierdza się zaburzenia trawienia tłuszczu i węglowodanów, co łącznie z niedoborem witamin i utratą białka w czasie biegunek prowadzi do niedożywienia i upośledzenia fizycznego.

Wrażliwe na zarażenia są szczególnie małe dzieci oraz osoby z uszkodzonym przez różne choroby, używki czy leki układem odpornościowym. U niemowląt i małych dzieci częstą przyczyną anemii jest właśnie zarażenie wielkouśćcem.

Rozpoznanie choroby opiera się na wykryciu cyst w kale lub stwierdzeniu przeciwciał we krwi. Profilaktyka zarażenia polega zaś na przestrzeganiu zasad higieny osobistej oraz żywienia.

Węgorek jelitowy (Strongyloides stercoralis):

 

Pasożyt bytujący w organizmie człowieka, owiec, świń, bydła i żab. Larwa węgorka dostaje się do organizmu przez skórę, aby następnie wraz z krwią przedostać się przez serce do płuc, tchawicy i gardła, gdzie zostaje połknięta i przechodzi do ostatecznego miejsca bytowania, czyli do jelita cienkiego.

Poszczególnym etapom wędrówki larwy towarzyszą różne objawy. Przenikanie larwy przez skórę i żłobienie tunelu, którym dostaje się ona do najbliższego naczynia krwionośnego towarzyszy świąd, obrzęk i zaczerwienienie. Z kolei obecności larwy w płucach towarzyszą objawy zbliżone do zapalenia płuca, oskrzeli, czy tchawicy. W momencie zagnieżdżenia się larw w jelicie pojawiają się zaś takie objawy jak: bezsenność, biegunka, brak apetytu, ból brzucha czy anemia.

Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica):

 

Występujący na całym świecie pasożyt człowieka, głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W Polsce liczba osób zarażonych waha się pomiędzy 1 a 2% populacji i są to zazwyczaj osoby przyjeżdżające z regionów świata, gdzie pasożyt występuje najczęściej lub osoby mające kontakt z innymi osobami, które stamtąd przyjechały.

Postacią inwazyjną pełzaka są cysty, którymi można zakazić się jedząc zanieczyszczony nimi pokarm. Chorobą, którą pasożyt wywołuje u człowieka nazywamy pełzakowicą. Występowanie objawów chorobowych wiąże się z wnikaniem trofozofitów do błony podśluzowej i warstwy mięśniowej ściany jelita grubego oraz powstawaniem rozsianych owrzodzeń martwiczych. Objawy kliniczne w dużej mierze zależą od miejsca pasożytowania pełzaków. W ostrej pełzakowicy jelitowej występują biegunki z dużą ilością śluzu i krwi. Drogą naczyń krwionośnych pełzaki mogą przedostawać się do innych narządów powodując ropnie np. wątroby, śledziony, mózgu.
 

Tasiemce (Cestoda):

 

Płazińce pasożytujące wewnętrznie. Tasiemce przechodzą złożony cykl rozwojowy ze zmianą żywicieli. Żywicielami pośrednimi są bezkręgowce lub kręgowce, natomiast ostatecznymi - z reguły kręgowce, u których żyją głównie w przewodzie pokarmowym. Wyróżnić możemy ponad kilka rodzajów tych pasożytów jednak najbardziej rozpowszechnionym i najczęściej spotykanym w ludzkim organizmie jest tasiemiec nieuzbrojony.

Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata) - pasożyt bydła, ale także i człowieka, który jest jego żywicielem ostatecznym. W Polsce zarażonym jest nim od 0,5 do 1% populacji. Bytuje w jelicie cienkim człowieka, gdzie przyjmuje postać dojrzałą i produkuje jaja. Do ścian jelita przytwierdza się za pomocą specjalnych przyssawek umiejscowionych w przedniej części (skoleksie). Dorosłe osobniki potrafią osiągać imponujące rozmiary, dorastają nawet do 12 metrów długości i 10 mm średnicy.

W związku z tym, że tasiemiec nieuzbrojony bytuje w jelicie, gdzie pokarm, który do niego dociera jest już mocno przetworzony, nie potrzebuje więc przewodu pokarmowego. Dzięki temu energię potrzebną do strawienia pokarmu wykorzystuje do rozrodu produkując nawet kilka tysięcy jaj dziennie, magazynowanych w ostatnich członach ciała.

Człony tasiemca wraz z dojrzałymi jajami uwalniają się i wydalają wraz z kałem. Następnie jaja trafiają do przewodu pokarmowego bydła, które jest ich żywicielem pośrednim. Przekształcają się tam w postać larwalną- wągry (Cysticercus)- i umiejscawiają głównie w mięśniach. Do zakażenia człowieka tasiemcem dochodzi więc poprzez zjedzenie surowego, niedogotowanego mięsa wołowego. Do głównych objawów obecności tasiemca w organizmie należą: brak apetytu, bóle brzucha, nudności, biegunka na przemian w zaparciami czy anemia.

Tasiemce bąblowcowe i tasiemiec wielojamisty (Echinococcus granulosus i E. multilocularis)- Obydwa pasożyty należą do gatunków występujących w Polsce i Europie, chociaż zakażenia nimi notowane są sporadycznie. Postacie dojrzałe tasiemców bytują w jelicie cienkim zwierząt takich jak: pies, wilk czy lis, a postacie larwalne w narządach wewnętrznych człowieka, jak również zwierząt takich jak: bydło, świnie czy kozy.

Bąblowica jest częsta u zwierząt hodowlanych, a ostatnio coraz częściej notowana jest również u człowieka. Na świecie występują regionalne ogniska zakażeń tasiemcem wielojamistym np.: Szwajcaria, Południowe Niemcy, Syberia, Japonia, czy Alaska. W Polsce najwięcej przypadków bąblowicy wielokomorowej zanotowano w rejonie Pucka, Giżycka i Białowieży.

Postacią inwazyjną dla człowieka są jaja tasiemca wydalane przez żywiciela ostatecznego, najczęściej psa, który zwykle dobrze toleruje nawet bardzo intensywne zarobaczenie. Człowiek zaraża się bąblowcem poprzez bezpośredni kontakt z zarażonym zwierzęciem lub pośrednio przez zanieczyszczone jajami przedmioty codziennego użytku lub zanieczyszczoną żywność.

Objawy chorobowe w dużej mierze zależą od umiejscowienia, wielkości i ilości pasożytów. Zdarza się nawet, że bąblowica doprowadza do zgonu żywiciela, zwłaszcza w mózgowej lokalizacji pasożyta. W przypadku bąblowicy wątroby objawy guza lub powikłania występują dopiero w kilka lub kilkanaście lat po zakażeniu, zwykle u ludzi dorosłych.